a cura di Costis Papazak
in collaborazione con Exitirion
traduzioni di Maria Allo
n.d.r. I testi proposti sono stati selezionati da Sotirios Pastakas per una traiettoria antologica della poesia greca contemporanea
Eredità
Venti dimenticati ti attraversano
e ciò che rimane ancora calmo dei vecchi tempi,
un riflesso dell’amore primordiale sull’onda,
un albero più antico dello stesso oblio,
lo turbano, anima mia.
Mi ricordo che hai rintracciavi il mistero
alla luce infrarossa dell’enigma,
volendo dare consistenza a parole
che non vogliono essere scarnificate
e arrendersi al tocco della voce umana.
Ricordo che invano rincorrevi la saggezza
nello spazio buio tra le stelle
o nella distanza che separa memoria da memoria,
nel segreto cordone ombelicale che unisce amore e odio
da quando primogenita la bestia delle emozioni è stata incubata in te.
Ricordo che volevi lasciarti dietro incisioni sugli alberi,
scritti indelebili nel dolore o nella gioia,
sculture monumentali sulle cime delle montagne
glorificando ciò che sentivi e pensavi,
mentre il tempo ti guidava come un vecchio poeta cieco.
E alla fine realizzavi amaramente l’ovvio,
che il fuoco deve essere spento dalla pioggia inaspettata
che il sole deve saziare la fame di iena nella notte
e che i tesori esistono
per essere seppelliti nelle profondità della terra
e non essere esposti come reperto alla luce del giorno.
Quello che resta di te
è ciò che hai lasciato in eredità, anima mia, al vento.
Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ
Λησμονημένοι άνεμοι σε διατρέχουν
κι ό,τι ακόμη απομένει ήρεμο απ’ τις παλιές εποχές,
ένας κατοπτρισμός αρχέγονης αγάπης στο κύμα,
ένα δέντρο πιο αρχαίο κι απ’ την ίδια τη λήθη,
το ταράζουν, ψυχή μου.
Σε θυμάμαι να ιχνηλατείς το μυστήριο
ως το υπέρυθρο φως του αινίγματος,
να θέλεις να δώσεις υφή σε λόγια
που δεν επιθυμούν να σαρκωθούν
και να παραδοθούν στο άγγιγμα της ανθρώπινης φωνής.
Σε θυμάμαι να προσπαθείς ματαίως να εντοπίσεις σοφία
στο σκοτεινό διάκενο ανάμεσα στ’ άστρα
ή στην απόσταση που χωρίζει μνήμη από μνήμη,
στον μυστικό ομφάλιο λώρο που ενώνει αγάπη και μίσος
από τότε που πρωτογέννητο επωάστηκε μέσα σου το θηρίο των αισθημάτων.
Σε θυμάμαι να θέλεις ν’ αφήσεις πίσω σου χαράγματα πάνω στα δέντρα,
γραφές ανεξίτηλες στον πόνο ή τη χαρά,
γλυπτά μνημειώδη στις κορυφές βουνών
που να δοξάζουν ό,τι ένιωσες και σκέφτηκες,
καθώς σε οδηγούσε τυφλός σαν γέρος ποιητής ο χρόνος.
Και στο τέλος να αντιλαμβάνεσαι πικρά το αυτονόητο,
πως η φωτιά είναι για να τη σβήνει η απρόσμενη βροχή,
ο ήλιος για να χορταίνει την πείνα της η ύαινα της νύχτας
και πως οι θησαυροί υπάρχουν
για να καταχωνιάζονται βαθιά στη γη
και όχι για να επιδεικνύονται σαν εύρημα στο φως της μέρας.
Ό,τι τελικά απομένεις
είναι ό,τι άφησες κληρονομιά, ψυχή μου, στον άνεμο.
Tebe
Dispiegate davanti a me il vostro tesoro,
marinai del deserto,
navigatori nel Delta sterile della memoria,
e ditemi con una mappa segreta
dove posso trovare Tebe,
che anch’io possa seppellire
i resti della mia anima.
Prima che le nuvole si risveglino,
prima che il deserto si perda per sempre nel verde
e lo spirito dei suoi santi
salga al cielo
per sempre.
ΘΗΒΕΣ
Ξεδιπλώστε μπροστά μου το θησαυρό σας,
ναύτες της ερήμου,
ποντοπόροι στο άγονο Δέλτα της μνήμης,
και πέστε μου με χάρτη μυστικό
τις Θήβες πού μπορώ να βρω,
να θάψω κι εγώ
της ψυχής μου το υπόλειμμα.
Πριν ξυπνήσουν τα νέφη,
πριν χαθεί στο πράσινο για πάντα η έρημος
και το πνεύμα των αγίων της
ανέλθει στον παράδεισο
διά παντός.
Quando non ti guardo, tu esisti
Quando ti guardo
credo nelle cose più incredibili,
come, per esempio, una grotta senza profondità,
un minuto senza i suoi secondi,
un cosa interessante piena di senso.
Quando non ti guardo, tu esisti.
In uno stato ambiguo.
Un fiato silenzioso che respira invisibile nella mia memoria.
E poi appari dal nulla.
In un angolo che non esiste,
in uno spazio materiale come l’acqua corrente nelle mani di un angelo.
Ho il sospetto che quando non mi vedi, io non esisto.
Ecco perché posso scrivere.
ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΣΕ ΚΟΙΤΑΖΩ ΥΠΑΡΧΕΙΣ
Όταν σε κοιτάζω
πιστεύω στα πιο απίθανα πράγματα,
όπως -ας πούμε- σε μια σπηλιά χωρίς το βάθος της,
ένα λεπτό χωρίς τα δευτερόλεπτά του,
ένα ενδιαφέρον με νόημα.
Όταν δεν σε κοιτάζω, υπάρχεις.
Σε μια αμφίσημη κατάσταση.
Σιωπηλή πνοή που ανασαίνει αόρατη στη μνήμη μου.
Κι ύστερα εμφανίζεσαι από το πουθενά.
Σε μια γωνία ανύπαρκτη,
σε ένα χώρο ένυλο όσο και το τρεχούμενο νερό στα χέρια αγγέλου.
Υποψιάζομαι πως όταν δεν με βλέπεις, δεν υπάρχω.
Γι’ αυτό μπορώ και γράφω.
Luna piena
Cosa succede quando una luce guarda un’altra luce?
Quali note vengono scambiate da passaggi segreti
come l’accordo che guida la musica del tempo?
Un giorno diventerai vecchio e cercherai i secondi trascorsi
senza comprare qualcosa dalla merce dei tuoi sogni.
Eppure era lì, distesa come un’amante data in pieno,
ma tu scegli sempre qualcosa di meno,
la mezzaluna invece della luna piena,
un colore invece dell’intero arcobaleno.
Cosa succede quando una luna incontra un’altra luce?
Quali leggende si risvegliano quando il cuore della notte comincia a battere?
I draghi a volte diventano vecchi e mansueti
e tu stai cercando ancora il castello
che non ha mai scacciato la tua esitazione e procrastinazione.
Eppure la sua porta era aperta,
pupilla di un occhio che si espande fino in fondo
per ricevere la forma amata all’interno.
Ma tu scegli sempre la finestra semichiusa,
la crepa invece della fenditura profonda,
lo strappo del velo invece del corpo nudo della statua.
Cosa succede quando una luce non può sopportare di guardare un’altra luce?
Quando uno sguardo si spegne per non vedere l’altro?
Quando il pentagramma si svuota delle sue note,
tutta quella musica perduta dove va a finire?
ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ
Τι να συμβαίνει, όταν ένα φως κοιτάζει ένα άλλο φως;
Ποιες νότες ανταλλάσσονται από διόδους μυστικές
σαν τη χορδή που κιθαρίζει τη μουσική του χρόνου;
Κάποτε μεγαλώνεις κι αναζητάς τα δευτερόλεπτα που ξόδεψες
δίχως να αγοράσεις κάτι απ’ την πραμάτεια των ονείρων σου.
Κι όμως ήταν εκεί, απλωμένη σαν ερωμένη που δίνεται ολάκερη,
αλλά εσύ διαλέγεις πάντα κάτι το λιγότερο,
το μισοφέγγαρο, αντί για την πανσέληνο,
το ένα χρώμα, αντί για όλο το ουράνιο τόξο.
Τι να συμβαίνει, όταν ένα φεγγάρι συναντά ένα άλλο;
Ποιοι θρύλοι να ξυπνούν σαν ξεκινάει να χτυπά η καρδιά της νύχτας;
Οι δράκοι κάποτε γερνούν κι εξημερώνονται
κι εσύ ακόμη αναζητάς το κάστρο
που δεν εκπόρθησε ποτέ ο δισταγμός κι η αναβλητικότητά σου.
Κι όμως η πύλη του ήταν ανοιχτή,
κόρη ενός ματιού που διαστέλλεται ολάκερο
για να δεχτεί το αγαπημένο σχήμα εντός του.
Αλλά εσύ διαλέγεις πάντα το μισόκλειστο παράθυρο,
τη χαραμάδα αντί για τη βαθιά ρωγμή,
το σχίσιμο στο πέπλο αντί για το γυμνό κορμί του αγάλματος.
Τι να συμβαίνει, όταν ένα φως δεν αντέχει να κοιτάζει ένα άλλο φως;
Όταν ένα βλέμμα σβήνει για να μην δει το άλλο;
Όταν το πεντάγραμμο αδειάζει από τις νότες του,
όλη αυτή η χαμένη μουσική πού να πηγαίνει;
Su carta di vetro
Te ne sei andata senza essere mai arrivata.
Sotto una lampada demoniaca cerco
di sciogliere la tua immagine.
Una goccia su carta di vetro.
Tu fluisci,
poi, come l’oro solare
a volte come il mercurio della luna
e a volte come la certezza della neve che sarà amata dal suo inverno.
Scorri.
Con la facilità che ha il dolore di scivolare dalla sua cripta.
Te ne sei andata e hai portato con te il mio prezioso vuoto.
Senza niente per riempirlo.
Hai preso il freddo e il caldo,
l’ieri che sarebbe stato parte di me
ma è diventato un tonfo in un altro ricordo.
Te ne sei andata con le tue ceneri in mano
per spargerle sulle montagne inaccessibili.
In qualche futuro lontano che non posso raggiungere
in un angolo di un libro che non riesco a trovare
in una città che non esiste ancora
in una forma che i geometri non hanno ancora concepito.
Hai raggiunto e rubato tutte le mie parole.
Sì, l’hai fatto
altri cantano di te in testi nitidi,
semplici, pieni di sostanza,
senza stronzate,
alla luce di una lampada da quattro soldi,
come è di moda.
Io ti ascolto e basta.
ΠΑΝΩ ΣΕ ΓΥΑΛΙΝΟ ΧΑΡΤΙ
Απήλθες, χωρίς να έχεις έρθει και ποτέ.
Κάτω από δαιμονικό λαμπτήρα προσπαθώ
να λιώσω την εικόνα σου.
Σταγόνα πάνω σε γυάλινο χαρτί.
Ρέεις.
Πότε ωσάν ηλιακός χρυσός,
πότε σαν τον υδράργυρο του φεγγαριού
και πότε ωσάν τη βεβαιότητα χιονιού πως θα αγαπηθεί απ’ τον χειμώνα του.
Ρέεις.
Με την ευχέρεια που έχει ο πόνος να γλιστρά από την κρύπτη του.
Απήλθες και πήρες μαζί σου το μονάκριβο κενό μου.
Χωρίς να το αναπληρώσεις και με τίποτα.
Πήρες το κρύο και τη ζέστη,
το χτες που θα ’θελε να γίνει τμήμα μου
μα έγινε φλοίσβος σε μιαν άλλη μνήμη.
Απήλθες με την τέφρα σου στο χέρι
να τη σκορπίσεις σ’ άβατα βουνά.
Σε κάποιο μέλλον μακρινό που δεν μπορώ να φτάσω
σε μια γωνιά βιβλίου που δεν μπορώ να βρω
σε μία πολιτεία που ακόμη δεν υπάρχει
σε έναν σχήμα που οι γεωμέτρες ακόμη δεν το επινόησαν.
Απήλθες κι έκλεψες όλα τα λόγια μου.
Ναι,
άλλοι σε τραγουδούν με στίχους ξάστερους,
απλούς, όλο ουσία,
δίχως μαλάματα,
στο φως φτηνού λαμπτήρα,
καθώς είναι της μόδας.
Εγώ απλώς σ’ ακούω.
Stavros Girghenis è nato nel 1972. Vive e lavora come insegnante a Salonicco. Laureato in lettere classiche, poeta e traduttore. Si è occupato della traduzione e dello studio della letteratura greca antica e della letteratura straniera, avendo pubblicato decine di libri sull’argomento. Ha collaborato con diverse case editrici, ma la sua casa editrice principale è la Zetros Publications. È cofondatore della rivista saggistico-letteraria Noema (pubblicata da Discovery Greek) dal 2018, ed è stato anche direttore generale della rivista Erato (Rome Publications) dal 2018 al 2020. È il caporedattore della collana “Letteratura greca moderna” di Zetros Publications. Dal 2022 è membro della Società degli scrittori di Salonicco. Nello stesso anno pubblica la raccolta poetica YLEM: Trasmutazioni del mercurio letterario, in cui riunisce tutta la sua produzione poetica pubblicata del decennio 2010-2020, oltre a poesie inedite.
Ο Σταύρος Γκιργκένης γεννήθηκε το 1972. Ζει και εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη Θεσσαλονίκη. Είναι διδάκτορας της κλασικής φιλολογίας, ποιητής και μεταφραστής. Ασχολήθηκε εντατικά με τη μετάφραση και τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της ξένης λογοτεχνίας, έχοντας εκδώσει δεκάδες σχετικά βιβλία. Έχει συνεργαστεί με αρκετούς εκδοτικούς οίκους, αλλά το κύριο εκδοτικό του σπίτι είναι οι Εκδόσεις Ζήτρος. Είναι συνιδρυτής του δοκιμιακού-λογοτεχνικού περιοδικού Νόημα (έκδοση του Discovery Greek) από το 2018, ενώ παράλληλα υπήρξε γενικός επιμελητής του περιοδικού Ερατώ (Εκδόσεις Ρώμη) από το 2018 έως το 2020. Είναι υπεύθυνος έκδοσης της σειράς «Νεοελληνική Λογοτεχνία» των Εκδόσεων Ζήτρος. Από το 2022 είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Το ίδιο έτος δημοσίευσε την ποιητική συλλογή YLEM: Μεταστοιχειώσεις λογοτεχνικού υδράργυρου, στην οποία συγκεντρώνει όλη την εκδομένη ποιητική του παραγωγή της δεκαετίας 2010-2020, καθώς και αδημοσίευτα ποιήματα.